Wij hoopten er allemaal op, zo vurig verlangden wij ernaar, dat wij blind bleven voor de realiteit. En zo is de realiteit van oorlog teruggekeerd naar ons deel van het continent. Wij hebben te veel te maken gehad met een grote en machtige buurman, die slechts een deel van onze waarden deelde of die ze alleen deelde totdat we een echte vorm van democratie ontwikkelden. Onze vrijheid en het materiële en immateriële welzijn dat het, ondanks zijn excessen, voortbrengt, worden in dit naburige totalitaire systeem als een existentiële bedreiging ervaren. Het is ons bestuur, onze democratie en onze manier van leven die president Poetin beschouwt als een bedreiging voor Rusland, voor zijn wurggreep op de macht en op het systeem en dus op Rusland. Als het niet tegen ons is dat hij in oorlog is, dan is het tegen ons systeem, onze rechtsstaat en onze vrijheden.

Wij kenden sinds het begin van de jaren 2000 zijn doctrine met betrekking tot de verdediging van ‘Russen in het buitenland’ ; wij dachten dat hij genoegen zou nemen met een beleid zoals dat van La Francophonie, de British Council of het Goethe Institut. Wij hebben een overdreven romantische, naïeve blik geworpen op zijn klaagzangen over de verdwijning van het Sovjetrussisch keizerrijk, zijn herhaalde verwijzingen naar Stalin, zijn dromen om Groot-Rusland te herstellen. Wij weten dat de enige referentie waarmee hij zichzelf vergelijkt, de andere “supermacht” is, met een klaarblijkelijke verwaarlozing voor dit Europa in wording, een Europa dat misschien welvarend is, maar ook verdeeld, traag in zijn besluitvorming en zwak. Vaak heb ik mij in het kader van de NAVO enorm geërgerd aan die Amerikaanse collega’s die zeggen dat ze ons hun ‘leiderschap’ aanbieden ; Mijn frustratie kwam vooral voort uit het feit dat we heel snel moeten beseffen dat dit waar is. Maanden voor de invasie van 24 februari voorspelden de VS zeer nauwkeurig wat er zou gaan gebeuren. Wij wilden niet luisteren, wij waren niet in staat om hen te geloven en al waren wij dat wel geweest, dan nog hadden wij waarschijnlijk toch niet de middelen om te reageren. Zelfs vandaag de dag zien wij dat de oorlogsinspanning in wezen Amerikaans is. Het moet gezegd worden dat, ondanks de aanzienlijke inspanningen die Europa in dit conflict levert, het ons ernstig ontbreekt aan zwaar materieel, munitie en reserves. Het rechtzetten van onze fouten uit het verleden zal een meerjarige inspanning zijn ; het risico is dat de oorlog ook jaren kan duren.

Si vis pacem, para bellum. De relevantie van deze leefregel blijft evident. De oorlogsinspanning zal een duidelijke prijs hebben, niet alleen voor Oekraïners en de Russen, maar ook voor ons. Terwijl we handelen voor onze veiligheid en vrijheid, moeten we ook vooral nadenken over manieren om deze oorlog te beëindigen Diplomaten moeten onder alle omstandigheden met elkaar blijven praten ; dat is de essentie van hun missie. Ze zullen ook moedig en inventief moeten zijn. Hoewel het heel moeilijk is om ons voor te stellen wat zal leiden tot het einde van de vijandelijkheden, moeten we al nadenken over wat ermee gepaard zal moeten gaan. Dat is uiteraard eerst de wederopbouw van Oekraïne. Maar ook veiligheidsgaranties voor Oekraïne en voor Rusland, dat gebukt gaat onder een historische fobie op dit gebied.

Wapenbeheersings- en ontwapeningsmaatregelen, ter vervanging of ter aanvulling van de maatregelen die we de afgelopen jaren hun beloop hebben laten gaan. Een ‘reset’ en een hervatting van economische, industriële en wetenschappelijke uitwisselingen. Onder de vele andere maatregelen die we ons zullen moeten voorstellen en implementeren, is er een die mij na aan het hart ligt : we moeten handelen en bijdragen aan de evolutie, aan de modernisering van de Russische samenleving.

Op geen enkel moment tijdens mijn verblijf in Rusland had ik de indruk dat de gemiddelde Rus de vrijheid niet koesterde. Misschien wordt hij te vaak aangezet om eerst te denken aan zijn overleving, aan zijn veiligheid. Zijn voorbeeldig patriottisme doet hem te vaak accepteren wat een grote manipulatie en een leugen is, namelijk dat, om groot en sterk te zijn en gerespecteerd te worden, Rusland een sterke macht nodig heeft. De mythe is dat president Poetin dit biedt, terwijl zijn absolute macht, zonder tegenwicht van een Centraal Comité of Politbureau, de Rus alleen maar zijn vrijheid en het respect voor zijn individualiteit ontneemt.
Deze mythe is dodelijk en dus is het de mythe die moet veranderd worden. Een decennium onder Gorbatsjov en deels onder Jeltsin, laat zien dat dit mogelijk is.

In een recent artikel (Le Soir van 22/01) verwoordde Pascal Martin het heel goed : “een verhaal over wat we beleven is narratieve democratie. Het verhaal over wat er te doen valt, is deliberatieve democratie door middel van geïnformeerde debatten ... Een verhaal over emancipatieperspectieven. Vergeet nooit dat er zonder verhalen geen intelligentie van de wereld is. Verhalen spelen een essentiële rol in de evolutie van samenlevingen. »

Rusland is niet groot door de misstanden van zijn dictators, het is groot door de intelligentie van zijn volk.

Vincent Mertens de Wilmars Voormalig Belgisch ambassadeur in Moskou